Rečna flotila kroz istoriju

U svim sukobima kroz istoriju, bitnu ulogu imale su plovne snage, poznatije kao rečne ratne flotile, bez kojih se nijedan rat nije vodio. Period srednjeg veka na našim prostorima obeležile su šajkaške flotile i šajkaši. Šajkaši su u najvećem broju bili podunavski Srbi koji su, noseći ime po šajkaškoj oblasti skoro deset vekova, ostali upamćeni kao vešti brodograditelji, brodarci i ratnici.

Tradicija organizovanja vojnih jedinica na rekama, kao prirodnim granicama među državama, otpočela je još u srednjem veku. Na rekama Srbije plovile su šajkaške flotile srpskih despota a Srbi šajkaši, kao deo vojne organizacije u vreme stvaranja srednjovekovnih država, imali su istaknutu ulogu u borbama protiv osmanskih Turaka.  

Srpska šajkaška flotila je najveći uspeh u svojoj istoriji postigla 14. jula 1456. godine pod zidinama Beograda, kada je u borbama uništena celokupna turska flotila od 200 brodova. Uništenje turske flotile bilo je odlučujuće za ishod bitke na kopnu, pošto je opsada sa severa bila razbijena, a time je prolaz hrišćanskoj vojsci  bio otvoren.

U XVI veku srpski narod se masovno naselio severno od Save i Dunava zbog najezde Osmanlija. Za potrebe odbrane granice Austrougarske monarhije, od naroda koji su živeli uz granicu, formirana je Šajkaška flotila, prvenstveno iz srpskih zajednica. Njeni pripadnici su u najvećem broju bili podunavski Srbi, koji su u istoriji upamćeni kao vešti brodograditelji, brodarci i ratnici.

Nakon ustanaka u centralnoj Srbiji razbuktao se i nacionalni pokret Srba na Donjem Dunavu i Savi, koji je zahvatio i šajkaše. Političke suprotnosti između Srba i Mađara kulminirale su iznenadnim napadom na Sremske Karlovce 12. juna 1848. godine. Šajkaši i šajkaške vođe odigrali su odlučujuću ulogu u borbama za nacionalno oslobođenje i konačno rešavanje srpskog pitanja u Vojvodini. 

Pred Veliki rat Srbija nije imala organizovane vojne rečne jedinice za borbu na rekama, međutim postojao je kadar koji je mogao da učestvuje u stvaranju prve nacionalne rečne ratne flotile. Tokom borbi za novovekovnu srpsku državu učestvovali su i podvižnički ginuli srpski brodarci. U ratovima za slobodu ostavljali su za sobom herojska dela mnogi brodari i time nadahnjivali buduće naraštaje i generacije.

Srpska Brodarska radionica, koja se nalazila na sredini čukaričkog zimovnika, gradila je rečne brodove manjih i srednjih dimenzija i gvozdene šlepove svih vrsta. Radionica je snabdevala Srpsko brodarsko društvo dereglijama, drvaricama i gvozdenim šlepovima, a početkom rata je vršila male i velike opravke svih domaćih plovila.

Vrednim trudom i radom sticano je dragoceno iskustvo, a budući da Srbija nije imala ratne brodove, Brodarska radionica je postala naše prvo ratno brodogradilište, u kojem je prvobitno popravljen i naoružan zarobljeni austrougarski brod Forte, a nedugo kasnije sagrađen i nov tip malog oklopljenog ratnog broda, po zamisli Đoke Popovića i Milojka Vanića i kršten imenom Jadar, u slavu pobede na Jadru i prve savezničke pobede u Prvom svetskom ratu poznatije pod nazivom Cerska bitka.

Prvi srpski ratni brod izgrađen u vojnom brodogradilištu je čamac motorni oklopni Jadar, porinut u Savu kod Čukarice na Preobraženje 6/19. avgusta 1915. godine. Svečanom činu porinuća prisustvovali su komandanti 7. pešadijskog puka I poziva potpukovnik Milisav Lešjanin i 11. pešadijskog puka I poziva potpukovnik Milijan Nedeljković.

U operacijama odbrane Beograda, od 6. do 9. oktobra 1915. godine, odigrala su se najvažnija dejstva prve nacionalne srpske flotile. Formirane tokom priprema za odbranu Beograda od ofanzive združenih austrougarskih i nemačkih snaga, plovne jedinice Brodarske komande dokazale su se u borbenim dejstvima požrtvovanim i hrabrim izvršavanjem svih dodeljenih zadataka na delu akvatorija od Čukarice do porušenog Savskog mosta. Borba improvizovane srpske rečne ratne flotile tokom Prvog svetskog rata zasluženo zauzima istaknuto mesto u herojskoj odbrani Beograda.

Po povlačenju Srpske vojske na grčko ostrvo Krf Vrhovna komanda je 15. decembra 1915. godine, na osnovu predloga komandanta pristaništa na Krfu i ceneći iskustva Komande Ade Ciganlije u odbrani Beograda i uverenja da se iskustvo brodara može iskoristiti na moru, donela naredbu da se formira Brodarska komanda, a za komandanta je određen potpukovnik Milan J. Radojević. 

Kako ratovi iznedre ratne heroje, Rečna flotila Kraljevske mornarice je u Aprilskom ratu dobila svoje. Zauvek će ostati svetao primer podvižničke borbe za slobodu i čast u odbrani otadzbine herojske posade Kraljevskog broda Drava, koji će kao svetionik svetleti i biti uzor budućim naraštajima.

„Drava se ne predaje neprijatelju”, neprestano je emitovana poruka iz radio-kabine rečnog monitora Drava, po prijemu izdajničkog telegrama. Najveće herojstvo pripadnika Rečne flotile u odbrani otadzbine u Aprilskom ratu 1941. godine pokazala je posada Kraljevskog broda Drava, sa komandantom broda poručnikom bojnog broda prve klase Aleksandrom Berićem na čelu. Odlučni u borbi do poslednjeg ispunili su zavet da brod neće predati neprijatelju i ostali verni datoj zakletvi, ostavili su u nasleđe svetao primer časne i pravedne borbe za slobodu otadzbine. Rečni monitor Drava je imao junačku posadu i prkoseći neprijatelju naneo mu osetne gubitke, sve do konačnog obračuna u zoru 12. aprila 1941. godine, kada je nakon polučasovne neravnopravne borbe protiv nemačkih aviona i pogibije većine članova posade, potonuo na 1287. plovnom kilometru Dunava.

Komandant monitora Drava izvršio je časno svoju komandantsku dužnost. Ne želeći da napusti tonući brod, u stavu mirno i pozdravljajući mornaričku ratnu zastavu, podelio je sudbinu svog tonućeg broda i položio život na oltar otadzbine, pridruživši se tako poginulim ratnim drugovima sa kojima je zajedno otišao na dno Dunava. Ponosito je stajao i ostao na palubi svog broda do poslednjeg trenutka, izvršio je časno komandantsku dužnost. Pozdravljajući ratnu zastavu otišao je u nezaborav, u besmrtne vode slave i sećanja na heroja otadzbine. Braneći oficirsku čast i položenu zakletvu ispisao je zlatnim slovima najsvetlije stranice u istoriji Rečne flotile i Kraljevske mornarice. U borbi za slobodu otadzbine dao je svoj život i potvrdio nepisano pomoračko pravilo da komandant tone sa svojim brodom.

Telo Aleksandra Berića pronašli su dan nakon pogibije meštani sela Belegiš, 90 kilometara nizvodno od potonuća broda i sahranili ga na mesnom groblju, gde i danas počiva.